|
Wat is communicatie?
Laten we ‘eenvoudig’ beginnen.
Communicatie
is een trilling.
Stembanden trillen, er wordt energie uitgewisseld en energie is een
trilling.
Misschien moet er nog bij:
Tussen
levende wezens.
Een sterke definitie van communicatie wordt gehanteerd door de
Groningse hoogleraar communicatie Gisela Redeker.
'Communicatie is het scheppen van
gemeenschappelijke betekenis.'
Deze definitie gaat niet over het sturen van een boodschap naar een
ontvanger. Het gaat over het maken van gemeenschappelijke betekenis.
Een hond die blaft, wegwezen dit is mijn terrein,
en ik die dat respecteer en het terrein verlaat. Wat we delen, waar we
het over eens denken te zijn, dat is de grens van het terrein van de
hond, dat is gemeenschappelijke betekenis, ontstaan door het geblaf van
die hond. Ik geef de hond feedback
door voorzichtig achteruitlopend te vertrekken.
Een plant richt zich naar het licht. Het licht heeft dus betekenis voor
de plant, maar heeft de plant ook betekenis voor het licht?
Als ik uit woede tegen een muur trap, schep ik dan gemeenschappelijke
betekenis. Misschien wel als er mensen toekijken. Maar
gemeenschappelijke betekenis tussen mij en die muur?
Een knoop in mijn zakdoek? Gemeenschappelijke betekenis? Het Latijnse
woord 'communis' maakt deel uit van het woord communicatie. Het
betekent gemeenschappelijk. Het Latijnse werkwoord communicare betekent
letterlijk gemeenschappelijk delen.
Kun je ook niet communiceren?
Opmerkelijk, dat woord "teken" in betekenis en betekenen. Wat betekent
betekenis eigenlijk? Er valt nog meer over communicatie te zeggen.
Definitie van communicatie
Een moeilijke, maar veel gebruikte, definitie is van de Wageningse
sociaal psycholoog Frank Oomkes.
Communicatie
is de uitwisseling van symbolische informatie,
die plaatsvindt tussen mensen
die zich bewust zijn van elkaars aanwezigheid,
onmiddellijk of gemedieerd.
Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust
gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd.
Nog een keer lezen? Hieronder staat een toelichting.
Uitwisseling?
Wij mensen praten constant over communicatie (metacommunicatie), maar
wat communicatie is, dat blijkt complex. Toch komen de definities in
grote lijnen wel overeen. Oomkes beperkt zich echter tot mensen.
Het woord uitwisseling wijst op
tweerichtingsverkeer.
De een geeft iets en de ander ook.
Het zender en
ontvanger model is pas communicatie als de ander reageert.
Zonder feedback
geen communicatie.
Symbolische informatie?
Informatie die ergens een symbool van is. Een verkeersbord, een woord,
een logo, een glimlach, een teken. Wat is niet symbolische informatie?
Een kogel die iemand dood? Een kogel in een envelop, dat is zeker
symbolische informatie. Pijn?
Als je een hond leert dat met een beetje pijn ook het eten komt
(Pavlov-reactie), dan wordt pijn opeens vreugde over het naderende
eten.
Hoe dan ook, met symbolische informatie bedoelt Oomkes signalen die
verwijzen naar iets anders. De steen, niet als steen, maar als
wegwijzer. De steen heeft een bepaalde betekenis. De steen is een
symbool, zoals een vlag voor een land staat. Een eenrichtings
verkeersbord verwijst naar de betekenis dat je die straat niet mag
inrijden. Dat hebben wij met elkaar afgesproken. Als ze in jouw land
andere verkeersborden hebben, dan begrijp je onze borden niet, dus geen
communicatie. De letters a, a en p achter elkaar verwijzen naar een
dier dat we aap noemen. Kun je niet lezen, dan worden de letters aap
niet een voorstelling van een aap. Taal is een permanente verwijzing.
Het woord stoel verwijst naar iets met vier poten.
Nee, niet naar een koe. Het heeft vier poten en je kunt er op zitten?
Buffel? Goed defininëren is ook een kunst. Communicatie heeft
met cultuur (overeenstemming over symboliek) te maken. De Amerikaanse
antropoloog Clfford Geertz ziet cultuur als een symbolisch systeem door
middel waarvan mensen de wereld betekenis geven. Communicatie en
cultuur liggen dicht bij elkaar.
Alleen communicatie tussen mensen?
Oomkes zegt "tussen mensen". 'Tussen wezens maakt
het een stuk ingewikkelder. Onze hond kan heel goed communiceren, maar
Oomkes sluit dit uit. En die mooie bloem weet menige bij te verleiden.
Er vindt wel uitwisseling plaats, van echte informatie zelfs ,
stuifmeel vol DNA en honing vol energie.
Wordt er geen symbolische informatie
uitgewisseld? Wat weten wij van
het gevoelsleven van een bij of een plant? In plaats van over mensen,
zou Oomkes ook kunnen spreken over levende wezens, bijvoorbeeld.
Dode wezens communiceren niet (meer) symbolisch. Of staat een lijk soms
symbool voor oorlog? Tussen levende wezens, ok, maar wat is leven? Dat
is ook al niet zo simpel. Van een heel klein beetje levend (moleculen),
naar het totaal, inclusief de sterren en het heelal. Alles hier tussen
in leeft, is in beweging. Panta Rei zeiden de oude Grieken al. Leven is
niet zo absoluut, maar een geleidelijk toenemend iets, van niets naar
alles.
Bewust van elkaars aanwezigheid?
Dit stukje 'bewust van elkaars aanwezigheid' is interessant. Wat is
bewust? Waar zijn wij ons bewust van? Een plant groeit naar het licht.
Een plant is zich blijkbaar bewust van (de plek waar) het licht
(vandaan komt). Groeien mensen ook naar het licht? Veel ouderen zullen
dit beamen. Maar is dit communicatie, of bewustwording? Is het licht
zich bewust van mensen of planten? De definitie van Oomkes beperkt zich
tot communicatie tussen mensen. Wel kun je zeggen dat licht en plant
(en water) de bloei scheppen, met bijvoorbeeld voor ons mensen de
gemeenschappelijke betekenis van schoonheid en zelfs ontroering
hierover. Er wordt zeker gemeenschappelijke betekenis gemaakt, voor en
tussen mensen, maar in hoeverre mensen met de schepping betekenis
delen, dat is weer een andere vraag.
Onmiddellijk of gemedieerd?
Onmiddellijk, daarmee wordt bedoeld direct contact, in real life.
Gemedieerd betekent met een medium ertussen. Brief, telefoon, computer,
spiegel, camera, tv. Directe communicatie, face to face. Het staat
tegenover indirecte, of gemedieerde communicatie. Zo maar in je eentje
een lied zingen midden op de hei, dat is geen communicatie, als je je
juist bewust bent dat er niemand is. Als je naar de vogeltjes
terugzingt, die dan weer reageren, is dat geen communicatie volgens
Oomkes, want vogeltjes zijn geen mensen. Misschien volgens Redeker wel.
Maar wat heb je aan deze kennis?
Deels bewust, deels onbewust?
De definitie bevat nog een slotzin met opnieuw het begrip bewust erin.
De uitwisselaars zijn zich niet alleen bewust van elkaars aanwezigheid,
maar er is ook sprake van symbolische informatie die deels bewust,
deels onbewust wordt gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd.
Veel, waarschijnlijk zelfs verreweg de meeste, communicatie wordt
onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd. Denk aan
lichaamstaal, maar ook bijvoorbeeld angstzweet. Nee schudden met je
voet, terwijl je ja zegt. Of je aanpassen in de onderste brom van je
geluid. Spiegelen, gedrag nabootsen. Kwestie van je schikken in de
hierarchie. Dit doen we allemaal, onbewust. Wie het niet doet, die
belandt in een vechtpartij aldus de primatoloog Frans de Waal. Bewust.
Ons bewustzijn is beperkt. Door meditatie schijn je je bewustzijn te
kunnen verruimen. Sommige drugs worden bewustzijnsverruimende middelen
genoemd. Maar dat is op zijn best tijdelijk, zolang de drug werkt.
Bewust leven. Ieder moment bewust zijn van de intensiteit van het
moment. Niet afgeleid zijn. Zijn, in plaats van zeggen. Ha,
communicatie.
Geïnterpreteerd?
Geven en ontvangen van informatie, logische elementen van communicatie
uit de definitie van Oomkes. Dan komt het cruciale woord
'geïnterpreteerd'. Zonder interpretatie geen communicatie.
Interpretatie is het verwerken van de boodschap, het inpassen in al
bestaande kennis, het, al dan niet beperkte, begrijpen. Het accepteren
of afwijzen van de informatie.
We kunnen niet anders dan interpreteren, want we zijn geen onbeschreven
blad (meer) dat openstaat voor alles. Zodra we iets weten, gaan we
interpreteren. Daardoor kunnen we snel reageren, maar vaak ook gaat het
fout. We zien een planken vloer. Dat is stevig denken we en lopen door.
Handige interpretatie, meestal correct. Behalve als blijkt dat die
planken op water drijven, of er een los zit.
Interpreteren is een zaak van leven en dood. Worden we aangevallen of
niet? We hebben geen seconde te verliezen, dat hebben we in de oertijd
geleerd. Interpreteren is een automatische reflex. We interpreteren
constant alles, maar het beperkt ons tegelijkertijd enorm en het leidt
tot enorm veel misverstanden. We verstaan elkaar hierdoor vaak niet,
terwijl we denken van wel.
We hebben een opvoeding achter de rug met allemaal lessen, die we
meteen toepassen. Iedereen is (iets) anders opgevoed, heeft (iets)
andere dingen geleerd. Dat isd ook leuk. Daardoor weten we samen meer,
begrijpen we meer, kunnen we meer. Maar als we niet goed interpreteren,
dan gaat het fout.
Vooroordelen, interpretaties. Met een munt kun je iets kopen. Een klein
jongetje riep onlangs de hele tijd "bossex". Hij wou het bos niet in.
Zijn moeder voegde er aan toe, dat op school was verteld over de heks
in het bos. de bosheks kon achter iedere boom zitten. Amerika ligt niet
in Brabant of toch wel? In Afrika heeft iedereen aids. Generalisaties.
Vrouwen zijn zus en mannen zijn zo. Iemand uit Groningen denkt al
anders dan iemand uit Maastricht. Hoe is de prijs van de watermeloenen
in London, vroeg een Afghaan die misschien nog nooit uit zijn vallei
was geweest.
De kinderen van een vrachtwagenchauffeur groeien op met andere verhalen
dan kinderen op een boerderij. Emaille of email. Foute interpretaties
door taalmisverstanden, door gebrekkig luisteren of kijken. Wist u dat
8 % van de mannen enigszins kleurenblind is? Gelukkig zit het rode
stoplicht boven en het groene onder.
Als je een grote auto hebt, dan ben je belangrijk. We zien alles al
snel in beperkte dimensies. We laten ons constant voor de gek houden.
Wat is waar en wat is niet waar? Omdat de meesten van ons er niet veel
van begrijpen, lopen we achter waarzeggers aan, achter guru's, patsers,
oplichters en handelaren in gebakken lucht. We interpreteren
voortdurend fout om een onbegrepen wereld overzichtelijk te houden en
niet gek te worden van alle onzekerheden. Van getuigen voor rechtbanken
is inmiddels overduidelijk aangetoond dat ze hun eigen werkelijkheid
bij elkaar fantaseren. Kijkt u maar eens naar het werk van de
hoogleraar cognitieve psychologie Willem Wagenaar. Auto's veranderen
van kleur, mensen van huidskleur, dag wordt nacht en vrouw wordt man.
Er is een aparte pagina over interpretatie.
Communicatie, wat een pandemonium, en wat een prachtig feest als het
lukt.
Lees
verder...
Meer definities van communicatie |
 |
